Cytomegalia w ciąży
Cytomegalowirus (CMV) to powszechna infekcja wywołana przez wirusa z rodziny herpesów. Brzmi strasznie? Spokojnie, większość z nas przechodzi tę infekcję nawet nie wiedząc o tym. Problem pojawia się, gdy jesteś w ciąży lub masz osłabiony system immunologiczny – wtedy CMV może naprawdę namieszać. Jeśli zarazisz się tuż przed ciążą lub w jej trakcie, możesz urodzić dziecko z wrodzonym CMV. To z kolei może prowadzić do problemów ze słuchem i opóźnień w rozwoju. Dla osób po przeszczepach czy z HIV – tutaj też CMV potrafi pokazać pazury.
Zakażenie cytomegalią w pierwszym trymestrze ciąży wiąże się z największym ryzykiem poważnych skutków dla płodu, w tym wad wrodzonych, zwłaszcza układu nerwowego, słuchu i wzroku. Ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko jest najwyższe przy zakażeniu pierwotnym, ale możliwe jest także zakażenie wtórne, które często przebiega bezobjawowo, a mimo to może prowadzić do zakażenia płodu. Wirus pozostaje w organizmie przez całe życie i może się reaktywować, co stanowi dodatkowe zagrożenie w okresie ciąży.
Czym właściwie jest zakażenie wirusem cytomegalii?
Cytomegalowirus (CMV) to choroba wywoływana przez wirusa z rodziny herpesów (organizm, który wykorzystuje twoje komórki do robienia kopii samego siebie – sprytny, co?). Większość ludzi przechodzi tę infekcję w życiu, ale zazwyczaj objawy są łagodne albo w ogóle ich nie ma. Zakażenie CMV jest jedną z najczęstszych infekcji wirusowych u kobiet w ciąży. CMV staje się poważnym problemem u osób z osłabionym systemem immunologicznym.
Jeśli jesteś w ciąży, możesz przekazać CMV dziecku przez łożysko, co może prowadzić do wrodzonego CMV. Zakażenie wirusem cytomegalii w ciąży może mieć różny przebieg w zależności od momentu zakażenia. Wrodzony CMV to stan obecny już przy urodzeniu, który może skutkować problemami ze słuchem czy opóźnieniami rozwojowymi. Zakażenie wirusem może być potwierdzone przez obecność przeciwciał we krwi matki.
Kogo dotyka cytomegalowirus?
CMV może zarazić każdego, ale większość osób nie będzie miała żadnych objawów. Dzieci w wieku przedszkolnym są najczęstszym źródłem zakażenia cytomegalią dla kobiet w ciąży.
Najniebezpieczniejszy jest w ciąży oraz dla tych z osłabionym systemem immunologicznym – myślę tu o osobach z HIV czy po przeszczepach narządów lub komórek macierzystych. Kontakt z osobą zakażoną, nawet jeśli nie ma ona objawów, może prowadzić do zakażenia.
CMV w ciąży
Jeśli złapiesz cytomegalowirusa w trakcie ciąży lub tuż przed zajściem w nią, możesz przekazać wirusa przez łożysko dziecku. Zakażenie pierwotne niesie większe ryzyko przeniesienia wirusa na płód niż zakażenie wtórne, które może wystąpić w wyniku reaktywacji wirusa lub spadku odporności. Ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko zależy od momentu zakażenia w trakcie ciąży. Rozwijający się płód w macicy dziecka jest szczególnie narażony na skutki zakażenia. To zwiększa ryzyko poronienia i urodzenia dziecka z problemami zdrowotnymi. Wrodzone zakażenie CMV może prowadzić do poważnych powikłań rozwojowych. Komplikacje wrodzonego CMV to między innymi problemy ze wzrokiem lub słuchem oraz opóźnienia rozwojowe. Warto podkreślić znaczenie profilaktyki zakażenia płodowego, choć obecnie nie ma skutecznej metody zapobiegania, a działania profilaktyczne obejmują głównie higienę i monitorowanie stanu zdrowia kobiet w ciąży.
CMV przy osłabionym systemie immunologicznym
Jeśli żyjesz z HIV lub bierzesz leki immunosupresyjne po przeszczepie narządu czy komórek macierzystych, twój system immunologiczny nie radzi sobie łatwo z infekcjami takimi jak cytomegalowirus. Mówimy wtedy o osłabionym systemie immunologicznym (immunosupresji), czyli o osobach z obniżoną odpornością.
Jeśli miałeś CMV w przeszłości, wirus może pozostać w twoim organizmie w stanie uśpienia. Gdy twój system immunologiczny słabnie, może się reaktywować i spowodować chorobę. Podczas gdy większość ludzi poradzi sobie z CMV bez objawów, nowa lub reaktywowana infekcja może wywołać poważne komplikacje u kogoś z osłabionym systemem immunologicznym.
Kto ma wyższe ryzyko zachorowania na CMV?
Masz wyższe ryzyko cytomegalowirusa, jeśli:
- Masz mniej niż 5 lat. Około 33% dzieci przechodzi infekcję CMV przed ukończeniem 5 roku życia.
- Pracujesz z dziećmi poniżej 5 roku życia lub z nimi mieszkasz.
- Masz osłabiony system immunologiczny. Dotyczy to osób żyjących z HIV/AIDS oraz tych po przeszczepach komórek macierzystych lub narządów.
- Żyjesz w bliskim kontakcie z wieloma innymi osobami (zatłoczone warunki).
Warto podkreślić, że zdecydowana większość osób nie jest świadoma nosicielstwa wirusa cytomegalii, ponieważ zakażenie często przebiega bezobjawowo.
Jak powszechny jest CMV?
CMV to powszechna infekcja, ale większość zarażonych osób nie ma żadnych objawów.
Warto podkreślić, że większość zakażeń CMV przebiega jako zakażenia bezobjawowe.
W USA i Kanadzie eksperci szacują, że:
- Połowa wszystkich ludzi przeszła infekcję cytomegalowirusem do 40 roku życia.
- Do 90% wszystkich osób zarazi się do 80 roku życia.
- Około 1 na 200 dzieci rodzi się z CMV każdego roku, choć tylko 10% (1 na 10) będzie miało objawy przy urodzeniu.
Objawy i przyczyny
Jakie są objawy cytomegalii u ludzi?
Objawy CMV różnią się w zależności od:
- Tego, czy zarażona osoba ma zdrowy czy osłabiony system immunologiczny.
- Tego, czy infekcja jest obecna przy urodzeniu (wrodzona) czy pojawia się później.
Aby zminimalizować ryzyko zakażenia cytomegalią, szczególnie u kobiet w ciąży i małych dzieci, należy przestrzegać prostych zasad higienicznych. Kluczowe jest regularne mycie rąk po zmianie pieluszki oraz unikanie kontaktu ze śliną dziecka. Ważne jest także częste dezynfekowanie powierzchni i przedmiotów mających kontakt z dziećmi. Przestrzegając prostych zasad higienicznych, można skutecznie ograniczyć ryzyko zakażenia CMV.
Objawy CMV przy zdrowym systemie immunologicznym
Większość osób ze zdrowym systemem immunologicznym nie ma objawów CMV. Te z zauważalnymi objawami często mają mononukleozę CMV, która może powodować:
- Skrajne zmęczenie.
- Bóle mięśni.
- Pocenie się.
- Ból głowy.
- Ból gardła.
- Powiększone węzły chłonne.
- Powiększenie węzłów chłonnych.
- Wysypkę.
Objawy CMV przy osłabionym systemie immunologicznym
Jeśli masz osłabiony system immunologiczny, możesz dostać nową infekcję CMV lub mieć reaktywację poprzedniej infekcji, gdy twój organizm nie jest już w stanie łatwo z nią walczyć. Objawy zależą od tego, którą część ciała wirus zaatakuje i mogą obejmować:
- Gorączkę.
- Zmęczenie.
- Zapalenie płuc CMV (duszność, kaszel, bóle mięśni, słabość).
- Zapalenie siatkówki CMV (niewyraźne widzenie lub utrata wzroku).
- Zapalenie żołądka lub jelita grubego CMV (ból brzucha, krew w kale, nudności, wymioty, biegunka).
- Zapalenie mózgu CMV (napady padaczkowe, bóle głowy, splątanie).
Objawy wrodzonego CMV
Wrodzony (obecny przy urodzeniu) CMV to sytuacja, gdy wirus przedostaje się przez łożysko do płodu. Niektóre dzieci nie będą miały żadnych objawów przy urodzeniu, ale później mogą rozwinąć pewne symptomy. Objawy obecne przy urodzeniu to:
- Niska masa urodzeniowa lub słaby przyrost masy ciała.
- Anemia.
- Żółtawa skóra i oczy (żółtaczka).
- Czerwone plamy krwi pod skórą wyglądające jak wysypka (purpura lub wybroczyny).
- Powiększona wątroba.
- Powiększenie wątroby.
- Powiększona śledziona.
- Mały rozmiar głowy (mikrocefalia).
- Napady padaczkowe.
- Utrata słuchu.
- Ograniczenie wewnątrzmacicznego wzrostu.
- Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
- Opóźnienia lub różnice w rozwoju umiejętności motorycznych.
U części dzieci stwierdzono zakażenia bezobjawowe, jednak nawet w takich przypadkach mogą pojawić się długoterminowe powikłania i następstwa choroby, takie jak wady wrodzone, utrata słuchu, zaburzenia widzenia czy wady układu nerwowego. W związku z tym konieczna jest długofalowa obserwacja medyczna dzieci zakażonych CMV w okresie prenatalnym.
Co powoduje cytomegalowirusa?
Cytomegalowirus jest chorobą wywołaną przez wirusa z rodziny herpesów, znanego jako ludzki wirus opryszczki typu 5 (HHV-5). Do zakażenia wirusem cytomegalii dochodzi przez kontakt z płynami ustrojowymi osoby zakażonej, takimi jak ślina, krew, mocz czy mleko matki. Zakażenia CMV są jedną z najczęstszych przyczyn zakażeń wrodzonych, prowadząc do poważnych powikłań u noworodków. Wyróżnia się zakażenia pierwotne, które występują u osób wcześniej nie mających kontaktu z wirusem, oraz infekcje wtórne, będące wynikiem jego reaktywacji. Infekcja pierwotna niesie większe ryzyko powikłań niż infekcja wtórna.
Może uniemożliwić prawidłowe funkcjonowanie twoich narządów lub ich prawidłowy rozwój u płodu. Ze względu na sposób, w jaki wirus chowa się w twoim organizmie, możesz mieć objawy podczas początkowego zarażenia (infekcja pierwotna) lub w późniejszym czasie (reaktywacja).
Jak można się zarazić CMV?
Zarażasz się CMV z płynów ustrojowych kogoś innego, kto jest zarażony. Obejmuje to ślinę, mocz, krew, mleko matki i nasienie. Do zakażenia dochodzi najczęściej przez kontakt z płynami ustrojowymi. Zakażenie może nastąpić w każdym trymestrze ciąży, jednak największe ryzyko powikłań występuje w pierwszym trymestrze. Badania serologiczne wykrywają obecność przeciwciał IgG i IgM, a ich interpretacja zależy od tygodnia ciąży. Obecność przeciwciał IgG świadczy o przebytej infekcji, natomiast IgM o świeżym zakażeniu. Badanie ultrasonograficzne oraz badanie płynu owodniowego (amniopunkcja) są wykorzystywane do potwierdzenia zakażenia płodu. Badanie obecności wirusa w płynie owodniowym jest kluczowe dla potwierdzenia zakażenia wewnątrzmacicznego. Badanie ultrasonograficzne i badaniu ultrasonograficznym pozwalają monitorować rozwój płodu i wykrywać ewentualne powikłania. W Polsce nie wykonuje się rutynowych badań przesiewowych w kierunku CMV.
Typowe sposoby przenoszenia CMV z osoby na osobę to:
- Przez bezpośredni kontakt z moczem i śliną. Eksperci uważają, że to najczęstszy sposób zarażania się małych dzieci i kobiet w ciąży.
- Przez seks.
- Od osoby z aktywną infekcją CMV do dziecka przez karmienie piersią.
- Przez transfuzję krwi lub przeszczep narządu.
- Zakażenie może być przeniesione także w czasie porodu, zwłaszcza jeśli matka ma aktywną infekcję, a ryzyko zakażenia i jego skutki różnią się w zależności od trymestrze ciąży, w którym doszło do infekcji, oraz tygodniu ciąży. Szczególnie istotne jest monitorowanie w pierwszym i III trymestrze.
Czy cytomegalowirus to choroba przenoszona drogą płciową?
CMV nie jest uważany za chorobę przenoszoną drogą płciową (STI). Seks może przenieść CMV, ale to nie najczęstszy sposób zarażenia.
Diagnoza i testy
Jak diagnozuje się cytomegalowirusa?
Lekarze używają testów krwi, moczu lub śliny do diagnozowania CMV. Podstawą diagnostyki CMV u kobiet w ciąży są badania serologiczne, które pozwalają na ocenę obecności przeciwciał IgG i IgM, określenie fazy zakażenia oraz ryzyka przeniesienia wirusa na płód. Ponieważ zazwyczaj powoduje łagodne objawy, większość ludzi nie będzie musiała być testowana.
Twój lekarz może sprawdzić cię na CMV, jeśli masz osłabiony system immunologiczny. Lekarz twojego dziecka może je przebadać w pierwszych kilku tygodniach życia, jeśli ma objawy wrodzonego CMV.
Jakie testy będą wykonane do diagnozowania CMV?
Aby zdiagnozować CMV, twój lekarz może zlecić niektóre lub wszystkie z tych testów:
- Testy krwi. Lekarz zazwyczaj używa testów krwi do diagnozowania CMV u dorosłych. Twój lekarz użyje igły do pobrania krwi z żyły. Wyśle ją do laboratorium, aby sprawdzić oznaki infekcji. Oznaczenie obecności przeciwciał IgG i IgM pozwala określić fazę zakażenia – obecność przeciwciał IgG o wysokiej awidności świadczy o przebytej infekcji, natomiast IgG o niskiej awidności może wskazywać na świeżą infekcję lub jej reaktywację.
- Testy moczu. Lekarz może użyć testu moczu do diagnozowania CMV u noworodka. Lekarz twojego dziecka albo pobierze próbkę, albo da ci instrukcje, jak ją pobrać. Wyśle próbkę do laboratorium, aby sprawdzić oznaki CMV.
- Testy śliny. Lekarz może użyć testu śliny do diagnozowania CMV u noworodka. Lekarz twojego dziecka użyje patyczka z miękką końcówką (wymaz), aby delikatnie pobrać niewielką ilość śliny z wnętrza ust twojego dziecka. Wyśle próbkę do laboratorium, aby sprawdzić oznaki CMV. W przypadku podejrzenia zakażenia płodu kluczowe jest także badanie płynu owodniowego, które pozwala potwierdzić obecność wirusa CMV u płodu.
Postępowanie i leczenie
Jak wygląda leczenie cytomegalii?
Lekarz może leczyć CMV lekami przeciwwirusowymi gancyklowirem (GCV) lub walgancyklowirem (VGC). Te leki są podawane bezpośrednio do żyły (dożylnie) lub połykane w postaci tabletek. Lekarze zazwyczaj leczą CMV tylko u osób z osłabionym systemem immunologicznym lub u dzieci urodzonych z objawami CMV. W przypadku cytomegalii wrodzonej leczenie obejmuje nie tylko stosowanie leków przeciwwirusowych, ale także wsparcie rozwoju dziecka oraz terapię objawową, aby zminimalizować skutki zakażenia. U osób ze zdrowym systemem immunologicznym CMV zazwyczaj mija bez leczenia.
Leki przeciwwirusowe nie mogą cofnąć już wyrządzonych szkód. Mogą zmniejszyć ryzyko problemów zdrowotnych u dzieci urodzonych z CMV, ale mogą ich całkowicie nie zapobiec. Dzieci z wrodzonym CMV mogą być również leczone logopedią i terapią zajęciową, aby radzić sobie z skutkami utraty słuchu i problemów rozwojowych.
Jak długo trwa ustępowanie CMV?
Nawet jeśli masz zdrowy system immunologiczny, objawy CMV mogą trwać długo. Możesz czuć się wykończony, zmęczony lub słaby przez kilka tygodni lub miesięcy.
Rokowanie / Prognoza
Czego mogę się spodziewać, jeśli mam CMV?
Rokowanie dla CMV różni się w zależności od tego, czy ty lub twoje dziecko urodziliście się z CMV i czy masz osłabiony system immunologiczny. Twój lekarz może pomóc ci zrozumieć, czego spodziewać się w twojej konkretnej sytuacji.
Rokowanie dla CMV przy zdrowym systemie immunologicznym
Osoby ze zdrowym systemem immunologicznym, które rozwijają objawy CMV, mogą chorować od jednego tygodnia do kilku miesięcy. Poważne komplikacje z powodu CMV są rzadkie.
Rokowanie dla wrodzonego CMV
Około 50% dzieci, które mają objawy CMV przy urodzeniu, będzie miało trwałe skutki zdrowotne. Często obejmują one utratę słuchu lub wzroku oraz różnice rozwojowe. Utrata słuchu może rozwinąć się później, nawet jeśli twoje dziecko nie miało objawów CMV przy urodzeniu. Niemowlęta z ciężkimi objawami mogą mieć zagrażające życiu komplikacje CMV.
Rokowanie dla CMV przy osłabionym systemie immunologicznym
Jeśli masz osłabiony system immunologiczny, wpływ infekcji CMV na ciebie zależy od tego, jak szybko zostanie leczona i gdzie infekcja znajduje się w twoim organizmie. Prawdopodobnie będziesz musiał zostać hospitalizowany w celu leczenia. Wczesne leczenie infekcji CMV daje najlepsze szanse na pełne wyzdrowienie.
Komplikacje infekcji CMV
Osoby z osłabionym systemem immunologicznym, szczególnie te, które przeszły przeszczep komórek macierzystych, najczęściej doświadczają poważnych lub zagrażających życiu komplikacji cytomegalowirusa. Komplikacje obejmują:
- Trwałe problemy poznawcze, w tym problemy z koncentracją, zapamiętywaniem i rozwiązywaniem problemów.
- Częściowa lub całkowita utrata wzroku.
- Przerwanie (perforacja) przełyku lub jelit.
- Zapalenie płuc, możliwie prowadzące do niewydolności oddechowej.
- Odrzucenie przeszczepionego narządu.
Zapobieganie
Jak wygląda zapobieganie cytomegalii?
Jeśli jesteś w ciąży lub masz osłabiony system immunologiczny, możesz zmniejszyć ryzyko CMV unikając kontaktu z płynami ustrojowymi innych osób. Konkretne sposoby zmniejszenia ryzyka obejmują:
- Nie dziel jedzenia ani widelców, łyżek, kubków czy innych naczyń do jedzenia z dzieckiem.
- Nie wkładaj smoczka dziecka do ust.
- Myj ręce po zmianie pieluchy lub pomaganiu dziecku w korzystaniu z toalety. Używaj ciepłej wody i mydła.
- Używaj prezerwatywy podczas seksu oralnego, analnego lub waginalnego, nawet jeśli zawsze uprawiasz seks z tym samym partnerem.
- Jeśli przeszedłeś przeszczep narządu, twój lekarz może leczyć cię lekami przeciwwirusowymi, aby zapobiec CMV. Może monitorować twoją krew pod kątem infekcji, aby móc cię leczyć jak najszybciej, jeśli się zarażysz.
Życie z chorobą
Jak mam się opiekować sobą z CMV?
Jeśli zdiagnozowano u ciebie cytomegalowirusa, twoje objawy mogą oznaczać, że musisz odpoczywać i robić przerwy częściej niż zwykle. Zapytaj swojego lekarza, jak najlepiej radzić sobie z objawami.
Jeśli masz osłabiony system immunologiczny, twój lekarz będzie cię uważnie monitorował. Jeśli możesz być w domu, powie ci, jak obserwować swoje objawy i kiedy do niego dzwonić.
Jak mam się opiekować moim dzieckiem, jeśli zdiagnozowano u niego wrodzony CMV?
Jeśli u twojego dziecka zdiagnozowano CMV przy urodzeniu, współpracuj ściśle z jego pediatrą i innymi lekarzami, aby upewnić się, że otrzymuje odpowiednie leczenie. Rozpoczęcie logopedii i terapii zajęciowej jak najszybciej może zminimalizować wpływ przyszłej utraty słuchu lub opóźnień rozwojowych.
Jak długo CMV pozostaje w organizmie?
Po zarażeniu CMV może pozostać w twoim organizmie, nieaktywny, przez resztę życia. Jeśli masz osłabiony system immunologiczny, może się reaktywować i spowodować poważne objawy lub uszkodzenie narządów.
Kiedy powinienem zobaczyć się z lekarzem?
Skontaktuj się ze swoim lekarzem natychmiast, jeśli masz objawy CMV i masz osłabiony system immunologiczny, lub jeśli uważasz, że twoje dziecko ma objawy wrodzonego CMV. Porozmawiaj ze swoim lekarzem o krokach, które możesz podjąć, aby zapobiec CMV, jeśli:
- Masz osłabiony system immunologiczny.
- Masz lub będziesz miał przeszczep komórek macierzystych lub narządu.
- Jesteś w ciąży lub planujesz zajść w ciążę.
Jakie pytania powinienem zadać mojemu lekarzowi?
- Jakie specjalne środki ostrożności powinienem podjąć, aby zapobiec CMV?
- Czy moje dziecko powinno zostać przebadane na CMV?
- Jakie terapie polecasz przy wrodzonym CMV?
- Czego mogę się spodziewać, jeśli moje dziecko ma wrodzony CMV?
Notatka od specjalistów
Wiele osób zarazi się cytomegalowirusem w życiu, nawet o tym nie wiedząc. Wirus cytomegalii jest jednym z najczęstszych patogenów przenoszonych w ciąży, a zakażenie wirusem cytomegalii może mieć poważne konsekwencje dla płodu. Ale jeśli jesteś w ciąży lub masz osłabiony system immunologiczny, powinieneś szczególnie uważać, aby uniknąć infekcji. Wczesna identyfikacja i leczenie to najlepsze sposoby radzenia sobie ze skutkami CMV i zapobiegania poważnym komplikacjom u osób najbardziej narażonych. Porozmawiaj ze swoim lekarzem o tym, jak zmniejszyć ryzyko CMV w oparciu o twoje konkretne okoliczności.
